Ünlü Harfler ve Özellikleri Konu Anlatım Örnek Sorular

Türkçe dersi kolay gibi görünse de sınavlarda Türkçe net ortalaması giderek düşmektedir. Bunun en büyük sebebi ise Türkçede özellikle dilbilgisi kısmının zayıf olmasıdır. Çoğunluğun yaptığı bir davranış olarak dilbilgisi sorularına neredeyse hiç dokunulmadığı görülmektedir. Ne yazık ki bu durum eğitim alanında çözümlenmesi gereken olumsuzluklardan. Tükçe online kurs almak için linkten en iyi öğretmen araştırması yapabilirsiniz. 

Bizler de Türkçenin sadece paragraf sorularından ibaret olmadığını ve dilbilgisini kolayca öğrenileceğinizi sizlere kanıtlamak isteriz. Elbette pek çok alanda olduğu gibi Türkçe dilbilgisi konularını da temelden almak gerekir. Temel derken ilkokul sıralarından öğrenmeye başladığınız alfabeden söz etmiyoruz. Ancak çok da uzak sayılmayız. Alfabenin işimize yarayacak ince detaylarından başlıyoruz: Ünlü harfler ve özellikleri.

Ünlü Harf Nedir?
 

Ses yolu açık iken ses tellerinin titreşmesiyle hiçbir engele takılmaması sonucunda dışarıdan duyulabilen seslere ünlü sesler denir. Bu seslerin yazılı biçimde ifade edilmesi ve harflere karşılık gelen biçimi de ünlü harflerdir.  Aynı zamanda ünlü yerine bu harflere, ses yolundaki dışarıya çıkış serüveninden kaynaklı sesli harfler de denilmektedir.

Ses yolundan dışarıya çıkışına ve yazıya döktüğümüz biçimine kadar tanımladığımız ünlüler: a, e, ı, i, o,ö harfleridir. Toplamda 8 harften oluşmaktadır.  8 harfin her birini ünlü olarak adlandırsak da kullanım alanlarına ve özellilerine göre farklı gruplara ayrılmaktadırlar.

Dudakların Durumuna Göre Ünlü Harfler
 

Ses yolundan dışarıya çıkan ünlü sesler dudak yapısına göre şekillendiği durumları, düz ve yuvarlak olarak ikiye ayırıyoruz.  Ayrıca hem söyleyiş biçiminden hem de yazılış şekli itibariyle düz ve yuvarlak olduğunu anlayabilirsiniz. Dudakların herhangi bir şekle bürünmeden sabit kaldığı ve harflerin rahatlıkla dışarıya çıktığı durum düzlüktür.

• Düzler olarak ifade ettiğimiz bu harfler ise a, e, ı, i ünlü harfleridir.
   

Dudakların öne doğru büzülerek ve yuvarlaşarak uzadığı anlarda çıkan sesler ise yuvarlatır.

• Yine dudakların aldığı biçimden hareketle yuvarlaklar dediğimiz harfler de o, ö, u, ü ünlüleridir.
   

Ağız Açıklığına Göre Ünlü Harfler
 

Alt çene açıklığı olarak da yorumlayabileceğimiz bu ünlü harfler, alt çenenin ve ağız boşluğunun biçimine göre adlandırılmaktadır. Eğer ağız boşluğu geniş ve alt çene açık ise geniş ünlü harftir.

• Genişler dediğimiz ünlülerimiz a, e, o, ö ünlü seslerdir.

Genişlere göre tam tersi alt çene daha az açık ve ağız boşluğu dar iken çıkan ünlüler de dar ünlü harftir.

• Darlar olarak gruplandırılan ünlüleri de ı, i, u, ü ünlü sesleri oluşturur.

Genişler ve darlar da yine düzler ve yuvarlaklar gibi yazılışlarından kolaylıkla anlaşılmaktadır. Yanı sıra hem yazma biçimine hem de ses yolundan çıkışına bakabilirsiniz.

Dilin Durumuna Göre Ünlü Harfler
 

Bu defaki gruplandırmamızda ise dil hareketlerine dikkat ediyoruz. Eğer dil, ses yolundan gelen sesi geriye çekilerek dışarıya çıkartıyorsa ince sesler yani ince ünlerlerdir.

• Kulağınıza gelen melodiden de hızlıca anlayacağınız bu ünlüler e, i, ö, ü ünlü sesler arasındadır.

Ancak dilin, geriye çekilmeden çok fazla olmasa da ağız içinde ileriye doğru uzadığında çıkan sesler de kalın ünlülerdir.

• Ses yolundan çıkar çıkmaz hemen anlayacağınız kalınlar a, ı, o, u ünlüleridir.

Dilin durumuna göre belirlenen kalınlar ve inceler yazılıştan daha çok sesle bağdaşıktır. Bununla birlikte yazılışında da noktalı (ince) ve noktasızlar (kalın) olarak gruplandırabilirsiniz. Fakat bu durumda da a ve e ünlülerinde problem yaşanabilir.

Tüm Ünlü Harflerin Bireysel Özellikleri 
 

Yukarıdaki üç gruplandırmayı dikkate aldığınızda her bir ünlü harfin üç ayrı özelliği olduğunu göreceksiniz. Buna ek olarak daha net anlaşılması için tüm ünlü harfleri gruplarından aldıkları özelliklerle sıralayalım;

• a: kalın, düz, geniş
   
• e: ince, düz, geniş
   
• ı: kalın, düz, dar
   
• i: ince, düz, dar
   
• o: kalın, yuvarlak, geniş
   
• ö: ince, yuvarlak, geniş
   
• u: kalın, yuvarlak, dar
   
• ü: ince, yuvarlak, dar şeklindedir.
   

Ünlü Harflerin Tablo Üzerinde Gösterilmesi
 

Ünlülerin özelliklerine göre sıralandığı tabloya bir göz atalım. Bu tablo sayesinde hangi harfin nasıl bir özellik taşıdığı aklınızda daha kalıcı hale gelir.
 

Ünlü Harflerin Kullanım Alanları
 

Dilbilgisi konularında ünlülerin kullanıldığı ve özelliklerine ihtiyaç duyulan konu ses olaylarıdır. İsminden de anlaşıldığı gibi ses olayları ünlü ve ünsüz (sesli /sessiz) harflerle sağlanmaktadır. Sadece ünlü harfler ve kullanıldığı ses olayları;

5. Büyük ünlü uyumu (kalınlık / incelik uyumu)
    
5. Küçük ünlü uyumu (düzlük / yuvarlaklık)
    
5. Ünlü düşmesi
    
5. Ünlü türemesi
    
5. Ünlü daralması
    
5. Ünlü değişimi gibi konulardır.
    

Esas olarak her bir ses olayını adından da anlayabileceğiniz gibi ünlü harfleri tanımadan ve özelliklerini bilmeden anlamak mümkün değildir. Benzer şekilde ses olaylarının yanı sıra yazım kurallarında da ünlü seslerin etkisi büyüktür. Doğru yazılışların yanı sıra Türkçe kökenli kelimelerin bulunmasında da yine ünlülerin varlığından yararlanılmaktadır. Türkçe özel ders sayfamızdan ders alabileceğiniz en iyi öğretmenleri inceleyip ders paketi alabilirsiniz. 

Özetle tüm bu detaylar ve özellikler, her ne kadar basit görünse de birçok dilbilgisi konusunda sizlere kılavuzluk edecektir. Temel olarak her bir ünlü harfin özelliğini bilmelisiniz. Buna bağlı olarak diğer konularda ve soru çözümlerinde bağdaştırmalar yapabilirsiniz. LGS Dil Bilgisi konu dağılımı için sıradaki yazımızı linkten inceleyebilirsiniz. Sormak istediğiniz tüm soruları yorum olarak iletebilirsiniz :)